نگاهی به فرمت صوتی DSD

در چند سال اخیر، صوت دیجیتال کمی پیچیده‌تر از گذشته شده است. امروزه می‌توان فایل‌های دیجیتال را در فرمت‌های متعددی دریافت کرد و شنید. تاکنون چند مقاله در مورد این فرمت‌ها در مجله ایران هدفون منتشر شده است که در آنها به برخی از سوالات متداول در زمینه صوت دیجیتال پاسخ داده‌ایم. اما یک فرمت صوتی دیجیتال وجود دارد که تفاوت‌هایی ساختاری و اساسی با دیگر فرمت‌ها دارد و آن فرمتی نیست جز DSD.

به دلیل ماهیت خاص DSD، شایعات و اطلاعات اشتباه بسیاری حول آن وجود دارد که در این مقاله به برخی از آنها خواهیم پرداخت.

DSD مخفف Direct Stream Digital است. این فرمت که یک فرمت Hi-Res محسوب می‌شود، نحوه کدگذاری و تولید سیگنال متفاوتی با فرمت‌های PCM دارد.

یک فایل PCM با نرخ نمونه‌برداری ۹۶ کیلوهرتز و عمق بیت ۲۴ بیت را در نظر بگیرید. در چنین فایلی، دامنه نوسان سیگنال آنالوگ، ۹۶۰۰۰ بار در ثانیه اندازه‌گیری شده و در قالب اعداد دودویی ۲۴ رقمی ذخیره شده است. این روش کدگذاری فایل صوتی دیجیتال، از زمان ظهور سی‌دی‌های صوتی استفاده می‌شود.

اما رویکرد DSD در تولید سیگنال صوتی متفاوت است و در آن، دامنه نوسان سیگنال آنالوگ در قالب یک عدد دودویی یک رقمی ذخیره می‌شود. در عوض، این فرمت برخلاف PCM که در آن چند ده هزار یا نهایتاً چند صد هزار بار در ثانیه از سیگنال نمونه‌برداری می‌شود، حداقل ۲٫۸ میلیون بار از سیگنال آنالوگ نمونه‌برداری می‌کند. نتیجه هر دو روش، سیگنالی با کیفیت بسیار بالاست؛ اما با دو روش نمونه‌برداری کاملاً متفاوت.

دلیل به وجود آمدن DSD نیز در مقایسه با دیگر فرمت‌های صوتی کمی متفاوت است. در دهه نود میلادی، سونی و فیلیپس برای ساخت نسخه‌ای بهینه‌تر و باکیفیت‌تر از سی‌دی صوتی با یکدیگر همکاری کردند و نتیجه، Super Audio CD یا SACD بود. داده این دیسک با فرمت DSD کدگذاری شده بود. بسیاری از دیسک‌های SACD از یک لایه CD نیز برخوردار بودند تا بتوان از آنها در دستگاه‌هایی که از SACD پشتیبانی نمی‌کنند هم استفاده کرد. اما این دیسک هیچ‌گاه نتوانست جایگزین CD شود و یک روش ویژه و گران‌قیمت برای شنیدن موسیقی باقی ماند. پس از آن و با پیدایش اینترنت نیز دنیای صوت دیجیتال آرام آرام استفاده از درایوهای نوری را کنار گذاشت و روش‌هایی دیگر برای استفاده از فایل‌های صوتی دیجیتال پیدا کرد. این امر باعث شد که DSD به فرمتی بدون واسط پخش (دیسک) تبدیل شود. اما این فرمت رفته‌رفته طرفدارانی در میان آدیوفایل‌های مدرن پیدا کرد و اکنون در قالب یک فرمت دیجیتال قابل دانلود، به یک گزینه‌ پرطرفدار بدل شده است.

طرفداران DSD بر این اعتقادند که این فرمت، بُعدی طبیعی‌تر و آنالوگ‌تر به موسیقی دیجیتال می‌بخشد و گوش دادن به موسیقی‌های ذخیره‌شده در این فرمت لذت‌بخش‌تر است. اما به عقیده ما، تفاوتی مشهود میان دو فایل باکیفیت با فرمت‌های PCM و DSD وجود ندارد. البته ممکن است که برخی از دک‌ها عملکردی بهینه‌تر در تبدیل سیگنال فرمت DSD داشته باشند و همین امر باعث شود که افراد با استفاده از این دک‌ها، این فرمت را به PCM ترجیح دهند.

هنگام مقایسه DSD با فرمت‌های PCM مانند FLAC، باید به برخی از جزئیات فنی توجه کرد که شاید از چشم بسیاری از افراد پنهان مانده باشند. این جزئیات این امر که DSD فرمتی بهتر و باکیفیت‌تر از PCM است را تا حدی نقض می‌کنند.

یک فایل DSD استاندارد که با نام DSD64 نیز شناخته می‌شود، از نظر فنی و با کمی حساب و کتاب، باید کیفیتی معادل با یک فایل PCM با عمق بیت ۲۴ بیت و نرخ نمونه‌برداری ۸۸٫۲ کیلوهرتز داشته باشد. نوع با‌کیفیت‌تر فرمت DSD، یعنی DSD128 نیز طبق این معادلات، کیفیتی برابر با یک فایل PCM با نرخ نمونه‌برداری ۱۷۶.۲ کیلوهرتز و عمق بیت ۲۴ بیت تولید می‌کند. در نتیجه، چنین اعداد و ارقامی را می‌توان با PCM نیز تجربه کرد و لزوماً نیازی به استفاده از DSD‌ نیست. البته فایل‌های DSD با کیفیت‌هایی بالاتر نظیر DSD256 و DSD512 نیز وجود دارند؛ اما پیدا کردن موسیقی مورد نظرتان با این کیفیت‌ها دشوار است.

در نهایت امر، با وجود اینکه برخی از آدیوفایل‌ها اصرار به برتری فنی DSD نسبت به دیگر فرمت‌ها دارند، اما محاسبات و اعداد، نظر آنها را تأیید نمی‌کند.

یکی از دلایلی که ممکن است موجب برتری کیفیت صدای فایل‌های DSD به دیگر فرمت‌ها شود، کیفیت مسترینگ آنهاست. استودیوهایی که مسترینگ فایل‌هایی با فرمت DSD را انجام می‌دهند، معمولاً استودیوهایی تراز اول هستند که بهترین موزیسین‌ها پروژه‌های خود را به آنها می‌سپارند. به همین دلیل است که فرمت DSD در کنار برتری احتمالی‌اش در عملکرد صوتی، حامل موسیقی‌هایی فوق‌العاده نفیس است. اگر طرفدار موسیقی کلاسیک هستید، با کمی جستجو متوجه خواهید شد که بهترین و باکیفیت‌ترین اجراهای موسیقی کلاسیک با فرمت DSD ارائه شده‌اند. اهمیت بالای این موسیقی‌ها باعث شده است که مهندسین ضبط و مسترینگ، وقت و مهارت بسیاری را برای نهایی‌سازی آنها با بالاترین کیفیت ممکن بگذارند. همین امر باعث شده است که این دسته از موسیقی‌های ضبط‌شده در فرمت DSD، کیفیت صدای بسیار بالایی داشته باشند و این کیفیت صدا، لزوماً ارتباط مستقیمی با ابعاد فنی DSD ندارد.

DSD امروزه فرمتی همه‌گیر و کاربردی نیست و به احتمال بسیار زیاد، هیچ‌گاه نمی‌توان بازه‌ای وسیع از موسیقی را برای آن متصور بود. اما محبوبیت دیرینه این فرمت نزد آدیوفایل‌ها، آن را به فرمتی مخصوص این افراد تبدیل کرده و باعث شده است که بسیاری از بهترین موسیقی‌های معاصر، با کیفیت ضبطی بسیار بالا، در قالب این فرمت عرضه شوند. در چند سال اخیر، دک‌ها و پلیرهای زیادی به بازار عرضه شده‌اند که از این فرمت پشتیبانی می‌کنند و می‌توان گفت که امروزه بسیاری از دستگاه‌های پخش‌کننده حرفه‌ای، توانایی پخش این فرمت را به‌صورت نِیتیو دارند. به همین دلیل، احتمالاً شما نیز می‌توانید با دریافت فایل‌های DSD و پخش آنها، کمی ماجراجویی کنید و بر گستره سلیقه موسیقایی خود وسعت ببخشید.

آیا شما از این فرمت استفاده می‌کنید؟ به نظر شما این فرمت کیفیتی بالاتر از PCM دارد؟ لطفاً نظرات خود را با ما و سایر مخاطبان در میان بگذارید.

منبع: Cambridge Audio
مترجم: امیر تولی